Ruti Asa, MSc.
Developmental Psychologist &
Special Educational Needs Specialist

​

 

​

             

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 Anaokulunda, makası düzgün kullanabilmek, verilen çizgiden düzgünce kesebilmek, boncukları ipe dizebilmek, taşırmadan boyamak, iki ayak birden zıplamak; daha sonra ilkokul yıllarında, ayakkabı bağlamayı öğrenmek, beden dersinde verilen yönergeleri bedeninde uygulamak, harfleri yazmak, yazarken satırın içinde kalmak, eşyalarını unutmamak, sınıfta öğretmeni duyabilmek, görevlerini hatırlayabilmek; sonrasında ödev sorumluluğu, çarpım tablosu, problemleri anlayabilmek, altalta işlem yapabilmek bazı çocuklar için ne kadar zordur. Klasik eğitim sistemi çocuklardan aslında bir çok şeyi aynı anda talep etmektedir. Aynı anda hem okulda erken saatte olup, öğretmeni pür dikkat dinlemek, ardarda verilen yönergeleri dinlemek ve uygulamak, aynı zamanda iyi arkadaşlıklar kurmak, heyecanlandığı, sinirlendiği zamanlarda kendini kontrol etmek, bir de eve gidince ödevlerini unutmamak, ve günlük sorumluluklarını hatırlamak çoğu çocuk için çok da kolay değildir. Haliyle, çocuklarımız okul yaşamlarında zorlandıklarında, onlara kızmadan veya uzmanlara danışmadan evvel sorgulamamız gereken birkaç farklı alan vardır.

 

Çocuğun duygusal durumunun BİRİNCİL önemi

 

                 Yukarıda sayılan her bir beceri, beynin farklı alanlarının gelişimi ile ilgilidir. Ancak bu alanlara dalmadan evvel, ilk sorgulamamız gereken her zaman için çocuğun o anki duygu durumudur. Çocuğun kendi veya yakınlarının hayatlarında o yaşına kadar olmuş olan olumlu ve olumsuz her olay, çocuğun duygusal yaşamını etkiler. Boşanma, ev taşınması, abla/dadı değişimi, ailede/arkadaşlarda ölüm, hastalık, ameliyat, hastane deneyimi, evcil hayvan kaybı, okul değişimleri vb. olaylar, olumlu veya olumsuz travmaları içlerinde barındırır, ve çocuğun öğrenme hayatını doğrudan etkiler. Ayrıca, anne baba için olumlu olan bir deneyim/değişiklik, hiç farkında olmadan çocuk için olumsuz deneyimler barındırıyor olabilir. Örnek olarak, daha büyük ve konforlu bir eve taşınan ailenin anne babası daha mutlu olabilirler, fakat bir yandan da çocuk eski evdeki arkadaşını özlediği için mutsuzluk yaşıyor olabilir. Veya, ailesinde bir kayıp yaşamış bir çocuk birdenbire harfleri karıştırmaya başlayabilir ve sınıf öğretmeni size “Disleksi” ihtimalinden bahsediyor olabilir. Dolayısıyla, çocuğunuzun hayatında olup biten tüm olayların çok iyi farkında olmak ve bu değişimlerin onun okul hayatını etkileyebileceğini biliyor olmak gerekir. Tüm bu sebeplerden ötürü, çocuğunuzda bir “sorun” veya “eksik beceri” ararken, ilk bakmamız gereken nokta, her zaman kendisinin duygusal yaşantısıdır. Bu arayışı yaparken, çocuk anne karnına düştüğü andan itibaren bu yaşına kadar yaşadığı veya şahit olduğu tüm olayları gözden geçirmekte büyük fayda vardır. Unutmamak gerekir ki, çocuğun sosyal duygusal iyileşmesi tamamlanmadan, yukarıda sayılan alanlarda bir iyileşme sağlamak neredeyse imkansızdır.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

“DİKKAT” nedir ? ne değildir?

 

            Diyelim ki, okul çocuğunuzun “dikkat problemi” olduğunu söylüyor. Genel olarak, derste bir türlü yerine oturmadığından, oturunca hareket etmeden durmadığından, öğretmenin sözlerini duymadığından, yönergeleri takip edemediğinden, arkadaşlarının çalışmalarına izin vermediğinden, dürtüsel ataklarının olduğundan, masasında eşyalarının dağınık olduğundan çantasının karman çorman olduğundan bahsediyor. Bu tespitler aslında dikkat alanının yanında veya dışında bir sürü başka alanın da bize alarm verdiğini söylemektedir. Öğretmenin söylediklerini hatırlayamamak hafıza ile alakalıdır. Yönerge takibi, dikkat, dil ve hafıza ile alakalı olabilir. Hareketliliği olası bir hiperaktivite veya dürtüselliği işaret ediyor olabilir. Eşyalarının dağınıklığı mekânsal düzenleme ile ilgili sorun yaşadığını gösteriyor olabilir. Çünkü dikkat aslında bir çok alanı etkileyen önemli bir sistemdir ve çoğu okul sorunu bize kolaylıkla “dikkat sorunu” olarak görünmektedir. Dolayısıyla, sosyal duygusal alanda huzurlu olduğuna inandığımız çocuğumuzun zorlandığı alanı net olarak tespit edebilmemiz gerekir.

Asıl olarak dikkat; bir çalışma yaparken, uyanık kalabilme, çalışmaya odaklanma süresi (dikkat süresi), dışsal etkenlere takılmadan çalışmayı sürdürebilme, ayrıntılara takılmadan bütünü görebilme ve sonuca doğru ilerleyebilme, aynı anda birkaç beceriyi hesaba katabilme (güzel yazarak kompozisyon yazma gibi) sevmese de çalışmaya devam edebilme ile alakalı becerileri kapsar.  “Dalgın bilimadamlarına benziyor”, “rüyada gibi, sürekli hayal kuruyor”, “sanki beni duymuyor”, “işlerin ciddiyetinin farkında değil”, “odaklanamıyor”, “sanki hayal aleminde”, gibi sözler dikkat alanında zorlanan çocuklar için söylenir.

Tipik özellik olarak, uzun süre dikkatini vermesi gereken ödev, oyunlardan kaçar. Ödevler ve sınavlar onlar için çok sıkıcıdır. Dış seslerin her birine kulak verir. Esas konudan sürekli kopar. Okul işleri çok detaylı olduklarından onun hoşuna gitmez. Dikkatini istediği şeyde saatlerce ayık tutabilir. Sevmediği işlerde çok çabuk yorulur, sık hata yapar. Ödevleri dağınıktır. Tutarsız başarı grafiği vardır. Sınavlarda beklentinin altında notlar alır. Zamanını iyi ayarlayamaz. Derse girince su, tuvalet, revir gibi minik molalar için izinler alır. Bir gün bildiği konuyu ertesi gün ilk kez duymuş gibi tepkiler verir. Çalışmaları sırasında 2-3 dakikalık molalara ihtiyaç duyar. Eve eksik eşya getirir.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                   Psikiyatrik bir tanı olarak Dikkat Eksikliği (Attention Deficit Disorder) tanısını psikiyatristler verebilir. Bunun yanında dikkat, sürekli bireysel çalışma ile egzersizlerle geliştirilebilen bir sistemdir. Dikkat, tüm nörogelişimsel alanları etkilediğinden dolayı, dikkati güçlendirmek, bir çocuğun okul hayatında kolay ilerleyebilmesine yol açacaktır. Dikkat üzerine çocukla çalışırken, dikkat süresini adım adım arttırmak, dış seslere kulak vermemesi, zamanını ayarlayabilmesi, çalışmadan kısa sürede sıkılmaması gibi hedefler konulur. Dikkat alanını geliştirme amaçlı hazırlanan çalışma kağıtları, kutu/kart oyunları ve tablet uygulamalarından yararlanılır.

 

Okul başarısının sırrı: 1. “Hafıza”  2. “Ardışık Düzenleme” 3.“Mekansal Düzenleme” (organizasyon) Becerileri

 

                      Okul sistemleri çocukta öğrenme ile ilgili bir sorun yok ise, öncelikli olarak dikkatten de öte Hafıza ve Organizasyon becerilerinin iyi olmalarını ister . Öğrenme bozukluğu olmayan bir çocuk, dikkati dağınık ise, motor becerileri zayıf ise, dil becerilerinde zayıfsa ancak hafızası ve organizasyon becerileri iyi ise bir şekilde okulda ilerleyebilir. Ancak, okul, sistemi gereği çocuklardan bir şeyleri sürekli akıllarında tutmalarını ve düzenli olmalarını talep eder, ve başaramayan çocuk sistem içerisinde ilerlemekte zorlanır. Dolayısıyla Hafıza ve Organizasyon becerilerini iyileştirmeye öncelik vermekte her zaman yarar vardır. 

Verilen yönergeyi hatırlamakta zorlanan, matematik problemlerinde ilerleyemeyen, konuyu dinlerken başını unutan, ezberlemekte sorun yaşayan (çarpım tablosu) , adım adım yönergeye ihtiyaç duyan, aynı anda birkaç şeyi hatırlayamayan, bildiği konuları hatırlayamayan, günlük programı , sorumluluklarını unutan çocuklar HAFIZA sorunu yaşamaktadırlar. Bu tip çocukların görsel öğrenmelerinden yararlanarak, hatırlamaları gereken tüm bilgileri resimler/sembollerle, renkli kağıtlara basarak odalarına asmak, küçük hatırlatıcı fotoğraflar asmak, listeler yapmak, öğretmenin anlattıklarının resimlerini çizdirtmek, drama  veya çizim veya sözle verilen bilgiyi tekrar ettirmek, tekerlemeler, melodiler yaratmak işe yaramaktadır. Yine dikkat gibi bireysel çalışmalarla geliştirilebilen bir alandır.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sırayla ilerleyen olguları kavramakta zorlanan çocuklar ARDIŞIK DÜZENLEME sorunu yaşamaktadırlar. Örüntüler, takvim, saat, zaman kavramı, önce-sonra, dün-yarın, karışık hikayeleri düz sırasına sokmak onlar için zor alanlardır. Enstruman öğrenmek , tekerlemeler, fıkra/hikaye anlatmak zordur, saati öğrenmek, önceden süre tahmini yapmak zordur. Bu çocuklara, ilk etapta zaman kavramını öğretmen gerekir. Sonrasında, örüntü çalışmaları yapmak, tekerlemeler, ritm çalışmları, kullanım kılavuzlarını okutup sırayla süreci anlatmasını istemek, hikaye çalışmaları ile bireysel ilerlenebilir. Bunun yanında dans, eskrim, tenis, ritim, müzik gibi kurslara yönlendirmekte büyük fayda vardır.

Benzer görüntülü harfleri karıştıran, ters yazan, eşya/oda/sıra düzenlemesi yapamayan, hedefe topu isabet ettiremeyen, şekil/sembolleri zihninde canlandıramayan, adres bulma/tarif etmede zorlanan, işlem yaparken basamakları altalta yazamayan ve yanlış hesaplayan, eldeleri unutan, eşyalarını bulmakta zorlanan, dağınık olan, sağ-sol karıştıran çocuklar MEKANSAL DÜZENLEME alanında zorlanıyorlardır. Bu çocukların öncelikli olarak  beden algılarını güçlendirebilmek için spora yönlenmeleri çok önemlidir. Önce bireysel sporla başlayarak sonrasında takım sporuna yönlenilebilir. Bu çocuklar için evi renkli stickerlarla düzenlemek işlerini kolaylaştırır (neyin nereye konacağını gösteren, veya kapıdan girince gitmesi gereken odaların yerlerine yol halinde stickerlar yapıştırmak).  Evde düzenleme işleri vermek (bulaşık makinesini boşaltmak, kiler düzenlemesi, oda toparlamak, bavul yaptırtmak). Marketlerde küçük görevler vermek, yol bulmalarını sağlamak açısından önemlidir. Bu çocuklarla da aynı şekilde bireysel egzersiz yapmak gerekir.

 

 

 

​

 

Okul bünyesinde yapılan ölçümlerde nelere dikkat edilir?

 

                  Okul ölçümleri öncelikli olarak, dikkati sürdürme, görsel & işitsel dikkat, görsel & işitsel hafıza, mekânsal düzenleme, ardışık düzenleme, okuma – yazma becerileri (sözel öğrenme güçlüğü (disleksi) ihtimali), motor becerileri, muhakeme becerilerine bakmaktadır. Yukarıda bahsedilen alanlar, zeka düzeyinden bağımsız gelişen veya gerileyen alanlardır. Yani bir çocuk çok zeki olup, bu alanlarda zorlanıyor olabilir, veya tam tersi. Her biri okul başarısı ve günlük yaşam pratiklerinin uygulanması açısından çocuklar için çok önemli alanlardır. Okul başarılarını doğrudan etkilediğinden dolayı, çocuğun kendine inancını da kırmamak adına çabuk müdahale önem taşır. Çocuğunuzun bu alanlarda zorlandığını düşündüğünüzde uzmanlara danışmanızda büyük fayda vardır.

 

Referans:

Levine, M., Her Çocuk Başarabilir, Boyner yayınları

 

Uzm. Psk. Ruti Asa